Het Indisch-Moluks Monument in Helmond - de geschiedenis

Dankzij ontdekkingsreizigers en handelaars wist men in Europa al in de 15e eeuw dat er een eilandenrijk bestond in het verre oosten waar kostbare specerijen groeiden. Portugezen, Spanjaarden en Nederlanders trotseerden de gevaren van zo’n maandenlange reis; zij zochten en vonden de Molukken. Het kostte veel strijd, maar uiteindelijk kwam Indië onder Nederlands bestuur.
De Vereenigde Oostindische Compagnie, de VOC, was een particuliere Nederlandse handelsonderneming, een overkoepelend orgaan in de bloeiende handel in allerlei producten en bestond van 1602 tot 1798. Toen ging het failliet en ging over in Nederlandse handen.
De bevolking van dit uitgestrekte eilandenrijk met zoveel volkeren en talen wilde liever vrij zijn. In 1814 werd het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger, het KNIL,opgericht om de onwillige vorsten en de bevolking tot overgave te dwingen aan het Nederlandse gezag. In het KNIL zaten behalve Nederlandse, ook inheemse soldaten en soldaten van Afrikaanse oorsprong, Veel Molukkers namen dienst in het KNIL, dat ging vaak van vader op zoon. Zij vochten onder Nederlandse vlag voor de Nederlandse vlag.
Toen de reis naar Nederlands-Indië korter en minder gevaarlijk werd dankzij de opening van het Suez Kanaal op 17 november 1869, ondernamen meer Europese vrouwen de reis naar Indië dat daardoor op sommige punten weer ‘vereuropeeste’.

Hoezo vereuropeeste?
In de jaren dat er amper blanke vrouwen waren in Indië, gingen de mannen relaties aan met een inheemse vrouw. De kinderen uit zo’n relatie geboren zijn Indisch, gemengdbloedig. Hun vader, de blanke toean, werkte hard op de plantage of elders en de kinderen werden door hun inheemse moeder opgevoed. Zij sprak haar moedertaal met hen. Deze taal was de kinderen vaak meer eigen dan het Nederlands dat hun vader met hen sprak.
Zo is die tussenlaag van Indische Nederlanders ontstaan; niet blank en niet bruin.Zo was ook bijna altijd hun positie in de maatschappij: niet bij de hoogsten en niet bij de laagsten, maar er tussenin.

De Molukse KNIL militairen hebben een ander verhaal. Zij zijn afkomstig van de grote en kleine Molukse eilanden met evenzo vele talen en tradities. Uiterlijk verschillen zij van de andere bewoners van de archipel, maar ook innerlijk. Zij trouwden in de regel binnen hun gemeenschap, waardoor tradities, taal en adat bijna onveranderd doorgegeven konden worden.
Het motto van het KNIL: Wij zijn bereid, brachten zij in de praktijk. Zij voerden de opdrachten van het Nederlandse bestuur in Indië uit.

En toen brak de Tweede Wereldoorlog in Zuidoost Azië uit. Alle geldende normen en waarden, alle rechten en voorrechten vande blank bovenlaag waren in een klap verdwenen.
Indische militairen en ‘inheemse’ Knillers werden wel gevangen genomen, maar werden vrij snel weer vrijgelaten. De blanke mannen werden als krijgsgevangene te werk gesteld aan de spoorweg in Birma, Thailand, Pakan Baru op Sumatra, in de mijnen in Japan. Alle volwassen mannen zaten immers in het leger. Maar de fabrieken moesten blijven draaien.
De blanke vrouwen werden geïnterneerd in zogenaamde beschermde wijken, maar wel omringd door prikkeldraad en bewaakt door Japanse soldaten.
De Indische Nederlanders, die tussenlaag, hoefde aanvankelijk niet zo’n beschermde wijk of vrouwenkamp in als zij konden bewijzen dat zij meer inheems bloed dan Europees bloed hadden. Velen gingen voor hun veiligheid en die van hun kinderen vaak alsnog het kamp in.
Het waren barre jaren.
Na de oorlog breekt de Indonesische vrijheidstrijd uit. Vooral de beginperiode, de Bersiap periode, is ongekend heftig. De Indisch-Nederlandse gemeenschap wordt door de jonge vrijheidstrijders, de pemuda’s, ook als blanke of belanda gezien. Ook zij worden daarom bedreigd of erger. Het is niet veilig meer in hun geboorteland. Schoorvoetend vertrekken de eerste Indische Nederlanders naar een land dat zij vaak alleen uit boeken en verhalen kennen. De Bersiap periode wordt gevolgd door de eerste en tweede ‘Politionele Acties’, een verhullende term voor een koloniale oorlog. Opnieuw geweld. Opnieuw vertrekken Indische Nederlanders naar Nederland. Velen laten achter wat zij bezaten, maar ook familie en dierbaren die (nog) niet weg willen. Voor de meesten zou het een afscheid voor altijd zijn.

De Molukkers maken andere keuzes. De Molukse KNIL-militairen blijven in Indonesië, sinds 17 augustus 1945 de onafhankelijke Republik Indonesia. Zij willen graag een eigen staat. Als Indonesië een federale staat wordt, zou dat ook kunnen. Nederland belooft hen dit ideaal te verwezenlijken. Maar Soekarno denkt er niet aan! Hij wil één land, één volk, één taal. Op 25 april 1950 wordt toch de Republiek der Zuid-Molukken (Republik Maluku Selatan) opgericht. De Indonesische regering grijpt hardhandig in. Het is dan zó onveilig voor de KNIL soldaten en hun gezinnen dat zij naar Nederland worden overgebracht, ongeveer 12.500 personen, met de belofte dat zij terug kunnen gaan naar de Molukken als het weer veilig is,.
Het is er nooit van gekomen.

Beide gemeenschappen hebben veel bijgedragen aan de groei en bloei van Nederland. Literatuur, muziek, in de sport en politiek en niet te vergeten culinair. Zij zijn vrij aardig geassimileerd. Maar niet helemaal. Dat hoeft ook niet.
De geschiedenis van de Indische en Molukse gemeenschap loopt niet altijd parallel. Zij delen wel het verlies van het land van hun voorouders, het aarden op een nieuwe plek en zij delen (via hun ouders) de herinneringen aan en de gevolgen van de oorlog in Zuidoost Azië.
Wij zien soms over het hoofd dat er meer mensen zijn die veel hebben verloren in voormalig Nederlands-Indië, die daar geworteld waren en er ook de oorlog hebben meegemaakt. Denken wij hier bij voorbeeld aan de totoks of belanda’s.




Laat dit monument een plek worden waar zij allemaal samen kunnen komen, elk met hun eigen verdriet en herinneringen, maar toch even samen vanwege een gedeeld stukje verleden.
Op weg naar een gezamenlijke toekomst.

De plechtige onthulling door de burgemeester van Helmond, mevrouw Elly Blanksma-van den Heuvel, zal plaats vinden op 19 september 2024.